Γιώργος Βέλτσος: "Eπιστολή"
Ό Άλλος λείπει. Αυτό με ενοχλεί κι εμένα. Κι όμως αντέχω το χτύπημα, πράγμα που σας απογοητεύει κι ας μην το κάνω γι' αυτό... Αν συμβεί να φύγω, σκεφτείτε πως έφυγα για να γίνω επί τέλους ο _Ά λ λ ο ς.
Ζακ Λακάν
Δεν θ' απευθυνθώ στον Γιώργο Χειμωνά. Δεν απευθύνεται κανείς στον επί τέλους άλλον. Δεν αλληλογραφεί μ' έναν νεκρό. Αλλογραφεί απλώς με τις φράσεις του, σ' ένα λουκρήτειο clinamen απέναντι του, που θα του επιτρέψει ίσως να προxωρήσει. Αυτογραφεί, εν τέλει, με μιαν αυτοταπείνωση, καλώντας τον νεκρό να επιστρέψει με τις αποφράδες μέρες, όταν, καλή ώρα, η αυτογραφία προσκαλεί σε μιαν αδύνατη ταxυδρομία. Αλλά νεκρώνεται κι αυτός με την αποστολή, διότι ο προορισμός είναι θάνατος, τόσο με το πεπαλαιωμένο όνομά του, την παλαιωνυμία του: λογοτεχνία, όσο και με το ανανεωμένο όνομά του, την καινωνυμία του: δημοσιογραφία. Αυτή είναι η μοίρα του λογοτέxνη που δημοσιογραφεί: Να επιβεβαιώνεται εκεί, και εξ ίσου εκεί να ταπεινώνεται, συνδυάζοντας δύο σε ένα: δημοσιοτεxνία. Παρά τις αντιστάσεις του, ο συγγραφέας υπόκειται στον καταναγκασμό της ίδιας πάντα κίνησης, που τον ωθεί να λέει ναι εκεί που θα έπρεπε να πει όχι, και να αντιστρέφει το "I would prefer no to" του γραφιά ήρωα, του Μέλβιλ σ' ένα «η πουτάνα κι αν κρυφτεί, η χαρά δεν την αφήνει».
Δεν γράφουμε λοιπόν στον τελικό μας προορισμό. Στoν αναγνώστη γράφουμε, στον επί τέλους ίδιον, τέτοιον, που η αιωνιότητα δεν τον άλλαξε ακόμη. Ενδιάμεσος είναι εδώ ο Χειμωνάς. Απ' όλους τους συγγραφείς που αναγνωρίζω, ο μόνος που αντέστρεψε τον λακωνικό ορισμό του συγγραφέα από τον Μπλανσό. Όχι «ο συγγραφέας, η βιογραφία του: πέθανε, έζησε και πέθανε», αλλά «ο συγγραφέας, η βιογραφία του: έζησε, πέθανε και έζησε». Διότι ο Χειμωνάς έγραψε ως νεκρός μ' ένα χέρι που πεθαίνει. Πέθανε όσο ακόμη ζούσε, για να πεθάνει πριν από τρία χρόνια ακριβώς. Του είχα τότε απευθυνθεί νεκρολογώντας τον, και δεν το ξανακάνω, αφήνοντας μόνο εκείνο το σήμα στον τάφο του στις παρυφές του Α' Νεκροταφείου να ειδοποιεί τη σταχτιά γάτα Graymalkin προς τα πού πρέπει να κοιτάζει «ακίνητη με το αδιαπέραστο μαύρο και χρυσό βλέμμα της αιλουροειδούς ευφυΐας του είδους από το όποιο ξέπεσε». «Ό,τι έζησα δεν ήταν για μένα. Τίποτε δεν ήταν για μένα. (...) Τίποτε δεν μου δόθηκε γι' αυτό που εγώ ήμουν. Ένας μικρός αέρας φύσηξε από πάνω μου κυμάτισε το χώμα πού με σκέπαζε. Τα αισθήματα των νεκρών γίνονται ταπεινοί ανακλαδισμοί της φύσης και είπα αυτό το φύσημα είναι ανακούφιση» (Ο Εχθρός του Ποιητή, εκδόσεις "Κέδρος", 1990, σ. 67).
Και τώρα, αναγνώστη-υποκριτή, κριτή όσων παρήλασαν μπροστά στα μάτια σου σε τούτη τη σελίδα-σήμα, στάσου και διάβασε το επίγραμμα που θέτω εγώ στου Χειμωνά τον τάφο, γράμμα στον εαυτό μου άλλον, τώρα πού αρχίζει ο επόμενος αιώνας, όπου όλοι μπορούν όλα να τα γράψουν, αρκεί να είναι ποίηση και να μη νευριάζουν.
Και άφησε να έχω για ψευδώνυμο το όνομα ενός παιδιού, όπως ο Χειμωνάς θέλησε σ' εκείνη την παράγραφο της Δύσθυμης Αναγέννησής του (εκδόσεις «Ύψιλον», 1987, σ. 79), που αντιγράφω:
"Αυτός ο αιώνας λόγου των ανθρώπων άρχισε όταν ο άνθρωπος έδωσε ονόματα στον κόσμο. Ο κόσμος αρχίζει τώρα να επιστρέφει αυτά τα ονόματα στους ανθρώπους. Θα τα επιστρέψει όλα μέχρι να μείνει χωρίς κανένα όνομα. Τότε θα έχει αρχίσει ο επόμενος αιώνας.
»Φάνηκαν οι πρώτες γυναίκες-ονόματα. Η Αιτία. Το παιδάκι Όκως. Ο Καιρός και η Βία».
Να μη με κρίνεις αυστηρά, παρακαλώ, που δεν κατάφερα να βγω απ' το ανθρώπινο. Δεν μπόρεσα να ξεφύγω από μια γλώσσα πού να μην είναι συναισθηματική, που να μην της επιτρέπεται να ομολογεί την αβυσσαλέα της φιλοδοξία: Όλα να τα λέει ποιήματα, χαρίζοντάς τους γλώσσα, σκοτώνοντάς τα δηλαδή.
«Γιατί ο θάνατος θα σημαίνει πάντα το μοναδικό -τελειωτικό και μοιραίο- άνοιγμα της φύσει κλειστής ύπαρξης προς τον Κόσμο. Αυτό το ιδεατό άνοιγμα, που στην ζωή το υποκαθιστούν δύο, διαφορετικές μεταξύ τους, μετριότερες αλλά όχι λιγότερο επικίνδυνες πράξεις: η τρέλα και η τέχνη» (Έξι Μαθήματα για τον Λόγο, εκδόσεις «Ύψιλον», 1984, σ. 118).
Ιδού λοιπόν το παίγνιόν μου, το «γκέο-βαγκέο» μου. Ιδού το δικό μου αντίδωρο: το ποίημα.
Για να 'ναι το ίδιο,
ει δυνατόν μια για πάντα
-πνεύμα του σπιτιού,
φρόνημα υπερήφανο—,
για να 'ναι καθαρό,
πρέπει με το νεκρό
να είναι αγκαλιασμένο,
δύο φορές ειπωμένο,
από τη μια κι από την άλλη τη μεριά.
Σας πήραμε, σας πήραμε...
και ν' απαντούν
οι πεθαμένοι: Σας πήραμε κι εμείς.
Βάρος της ζωής μου,
τι άλλο θα 'πρεπε να πω;
Βάρος, που δεν μου είσαι τίποτα,
γιατί το έρμα μου είσαι.
Κι ύστερα, όταν οικείο γίνεσαι μαζί μου
κι αρχίσουν οι συνέπειες των λόγων
να με χτυπούν ευθεία στο νεκρό,
μην απαιτήσεις φρόνημα.
Με ξεπερνάει μέσα μου ό,τι συμβαίνει
μ' ένα λεπτό φαινόμενο χαράς
σαν μολυβιά στα χείλη.
Δεν γράφουμε λοιπόν στον τελικό μας προορισμό. Στoν αναγνώστη γράφουμε, στον επί τέλους ίδιον, τέτοιον, που η αιωνιότητα δεν τον άλλαξε ακόμη. Ενδιάμεσος είναι εδώ ο Χειμωνάς. Απ' όλους τους συγγραφείς που αναγνωρίζω, ο μόνος που αντέστρεψε τον λακωνικό ορισμό του συγγραφέα από τον Μπλανσό. Όχι «ο συγγραφέας, η βιογραφία του: πέθανε, έζησε και πέθανε», αλλά «ο συγγραφέας, η βιογραφία του: έζησε, πέθανε και έζησε». Διότι ο Χειμωνάς έγραψε ως νεκρός μ' ένα χέρι που πεθαίνει. Πέθανε όσο ακόμη ζούσε, για να πεθάνει πριν από τρία χρόνια ακριβώς. Του είχα τότε απευθυνθεί νεκρολογώντας τον, και δεν το ξανακάνω, αφήνοντας μόνο εκείνο το σήμα στον τάφο του στις παρυφές του Α' Νεκροταφείου να ειδοποιεί τη σταχτιά γάτα Graymalkin προς τα πού πρέπει να κοιτάζει «ακίνητη με το αδιαπέραστο μαύρο και χρυσό βλέμμα της αιλουροειδούς ευφυΐας του είδους από το όποιο ξέπεσε». «Ό,τι έζησα δεν ήταν για μένα. Τίποτε δεν ήταν για μένα. (...) Τίποτε δεν μου δόθηκε γι' αυτό που εγώ ήμουν. Ένας μικρός αέρας φύσηξε από πάνω μου κυμάτισε το χώμα πού με σκέπαζε. Τα αισθήματα των νεκρών γίνονται ταπεινοί ανακλαδισμοί της φύσης και είπα αυτό το φύσημα είναι ανακούφιση» (Ο Εχθρός του Ποιητή, εκδόσεις "Κέδρος", 1990, σ. 67).
Και τώρα, αναγνώστη-υποκριτή, κριτή όσων παρήλασαν μπροστά στα μάτια σου σε τούτη τη σελίδα-σήμα, στάσου και διάβασε το επίγραμμα που θέτω εγώ στου Χειμωνά τον τάφο, γράμμα στον εαυτό μου άλλον, τώρα πού αρχίζει ο επόμενος αιώνας, όπου όλοι μπορούν όλα να τα γράψουν, αρκεί να είναι ποίηση και να μη νευριάζουν.
Και άφησε να έχω για ψευδώνυμο το όνομα ενός παιδιού, όπως ο Χειμωνάς θέλησε σ' εκείνη την παράγραφο της Δύσθυμης Αναγέννησής του (εκδόσεις «Ύψιλον», 1987, σ. 79), που αντιγράφω:
"Αυτός ο αιώνας λόγου των ανθρώπων άρχισε όταν ο άνθρωπος έδωσε ονόματα στον κόσμο. Ο κόσμος αρχίζει τώρα να επιστρέφει αυτά τα ονόματα στους ανθρώπους. Θα τα επιστρέψει όλα μέχρι να μείνει χωρίς κανένα όνομα. Τότε θα έχει αρχίσει ο επόμενος αιώνας.
»Φάνηκαν οι πρώτες γυναίκες-ονόματα. Η Αιτία. Το παιδάκι Όκως. Ο Καιρός και η Βία».
Να μη με κρίνεις αυστηρά, παρακαλώ, που δεν κατάφερα να βγω απ' το ανθρώπινο. Δεν μπόρεσα να ξεφύγω από μια γλώσσα πού να μην είναι συναισθηματική, που να μην της επιτρέπεται να ομολογεί την αβυσσαλέα της φιλοδοξία: Όλα να τα λέει ποιήματα, χαρίζοντάς τους γλώσσα, σκοτώνοντάς τα δηλαδή.
«Γιατί ο θάνατος θα σημαίνει πάντα το μοναδικό -τελειωτικό και μοιραίο- άνοιγμα της φύσει κλειστής ύπαρξης προς τον Κόσμο. Αυτό το ιδεατό άνοιγμα, που στην ζωή το υποκαθιστούν δύο, διαφορετικές μεταξύ τους, μετριότερες αλλά όχι λιγότερο επικίνδυνες πράξεις: η τρέλα και η τέχνη» (Έξι Μαθήματα για τον Λόγο, εκδόσεις «Ύψιλον», 1984, σ. 118).
Ιδού λοιπόν το παίγνιόν μου, το «γκέο-βαγκέο» μου. Ιδού το δικό μου αντίδωρο: το ποίημα.
Για να 'ναι το ίδιο,
ει δυνατόν μια για πάντα
-πνεύμα του σπιτιού,
φρόνημα υπερήφανο—,
για να 'ναι καθαρό,
πρέπει με το νεκρό
να είναι αγκαλιασμένο,
δύο φορές ειπωμένο,
από τη μια κι από την άλλη τη μεριά.
Σας πήραμε, σας πήραμε...
και ν' απαντούν
οι πεθαμένοι: Σας πήραμε κι εμείς.
Βάρος της ζωής μου,
τι άλλο θα 'πρεπε να πω;
Βάρος, που δεν μου είσαι τίποτα,
γιατί το έρμα μου είσαι.
Κι ύστερα, όταν οικείο γίνεσαι μαζί μου
κι αρχίσουν οι συνέπειες των λόγων
να με χτυπούν ευθεία στο νεκρό,
μην απαιτήσεις φρόνημα.
Με ξεπερνάει μέσα μου ό,τι συμβαίνει
μ' ένα λεπτό φαινόμενο χαράς
σαν μολυβιά στα χείλη.
Από το βιβλίο του Γιώργου Βέλτσου outre tombe "Aλληλογραφία" με τον Γιώργο Χειμωνά - εκδ. Πατάκη, 2008
Ετικέτες Περί επιστολών
» Δημοσίευση σχολίου