Άρης Αλεξάνδρου: Το κιβώτιο
Κυριακή, 29 Σεπτεμβρίου 1949
Σύντροφε ανακριτά, θεωρώ περιττό να σας κουράσω με τεχνικές λεπτομέρειες, δε χρειάζεται άλλωστε να σας περιγράψω τη ζημιά που έπαθε το ρολόι, μια και το είχα πάρει απόφαση να μην το διορθώσω. Σημασία έχει ότι ανέβηκα στο καμπαναριό απ' τη στριφογυριστή σκάλα, εξέτασα τον μηχανισμό και διεπίστωσα πως η βλάβη ήταν ασήμαντη. Με το σφυρί που είχα πάρει μαζί μου, χάλασα το ρολόι για καλά. Ήταν αδύνατο πια να διορθωθεί, έτσι που να δουλεύει μόνο του. Ήταν όμως δυνατόν να μετακινεί κανείς τους δείχτες από μέσα. Τους μετακίνησα λοιπόν και από τις έντεκα παρά είκοσι που ήτανε σταματημενο, το 'βαλα να δείχνει τη σωστή ώρα (σύμφωνα με το ρολόι του χεριού μου), δηλαδή εννέα παρά δέκα. Παρακολουθώντας το ρολόι μου, συνέχισα να μετακινώ τον λεπτοδείχτη, έτσι που το ρολόι της εκκλησιάς έδειχνε συνεχώς τη σωστή ώρα, μέχρι που έφτασα στις εννέα ακριβώς. Τότε ο μηχανισμός λειτούργησε κανονικά και το ρολόι χτύπησε εννέα φορές. Συνέχισα την μετακίνηση γι' άλλα δεκαεννέα λεπτά και επέστρεψα στο πρώην Γυμνάσιο.
Όταν παρουσιάστηκα στον διοικητεύοντα, με συνεχάρη χαρούμενος - προφανώς τον είχαν πληροφορήσει πως το ρολόι δουλεύει, μπορεί μάλιστα να άκουσε και ο ίδιος τους χτύπους. Του εξήγησα τι είχε συμβεί. Του τόνισα ότι η βλάβη ήταν ανεπανόρθωτη και ο μόνος τρόπος να εφαρμοστεί η απόφαση του ακτίφ, ήταν να γυρίζουμε τους δείχτες από μέσα. Πίστευα και εξακουθώ να πιστεύω πως οι εύκολες, οι πρόχειρες λύσεις, δεν είναι λύσεις. Σκέφτηκα λοιπόν να παρασύρω τον διοικητεύοντα σε μια πρόχειρη λύση.
- Μια και δούλεψε το ρολόι, δεν πρέπει να σταματήσει, είπε ο διοικητεύων σαν να μονολογούσε.
Με διέταξε να τρέξω και να κινήσω τους δείχτες. Υπάκουσα. Σε μισή ώρα, μου έστειλε τέσσερις φαντάρους να τους εκπαιδεύσω στην μετακίνηση του λεπτοδείχτη. Τους είχε εφοδιάσει με ένα χρονόμετρο, επιταγμένο απ’ τον πρώην Αθλητικό Σύλλολο της πόλεως Ν. Τους υπέδειξα να μετακινούν τον λεπτοδείχτη κάθε τριάντα δευτερόλεπτα. Οι τέσσερις φαντάροι κάνανε έξι ώρες βάρδια ο καθένας τους και το σύστημα λειτούργησε ικανοποιητικά δυο μέρες περίπου, ύστερα όμως βαρέθηκαν να μετακινούν τον λεπτοδείχτη τόσο συχνά κι έτσι τον έβλεπες ξαφνικά να πηδάει απ’ τις εννιάμισι στις δέκα παρά είκοσι έξι, λόγου χάρη, και ο διοικητεύων τιμώρησε αυστηρά τον φαντάρο, που εξετέλεσε πλημμελώς τα καθήκοντά του. Για περισσότερη σιγουριά, τοποθέτησε τέσσερις ελεγκτές, που παρακολουθούσαν την μετακίνηση του λεπτοδείχτη, καθισμένοι στο παράθυρο του Δημαρχείου, στην απέναντι μεριά της πλατείας. Έτσι, το ρολόι «λειτούργησε» κανονικά, μέχρι την ημέρα που ο Νικόλαος Εσκιτζόπουλος - αλλά ας μην προτρέχω. Το παν είναι να αφηγηθώ τα γεγονότα με την σειρά τους.
Από το βιβλίο του Άρη Αλεξάνδρου, "Το κιβώτιο"
- εκδ. Κέδρος, 1974 - όπου ο αφηγητής απολογείται
με επιστολές σε κάποιον ανακριτή
(η εικόνα είναι από το deutsch.istockphoto.com)
(η εικόνα είναι από το deutsch.istockphoto.com)
Ετικέτες ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1
Μοναδικό και μεγάλο βιβλίο "Το κιβώτιο".
Αγαπητή κυρία Lust,
Η κ. Μιμίκα Κρανάκη μου μίλησε για σας και μου είπε ότι ενδιαφέρεστε να μεταφράσετε νεοελληνικά κείμενα. Έχω γράψει ένα μυθιστόρημα, που πρόκειται να δημοσιεύσει ο «Κέδρος» την άνοιξη του 1975. Εδώ, υπέγραψα συμβόλαιο με τις εκδόσεις Γκαλλιμάρ, που έδωσαν το χειρόγραφό μου προς μετάφραση. Το μεταφραστικό δείγμα γραφής δεν με ικανοποίησε, πρώτον γιατί ο μεταφραστής δεν σεβάστηκε τη στίξη μου και δεύτερον διότι παρέλειψε αρκετές λέξεις. Έστειλα στις εκδόσεις Γκαλλιμάρ ένα γράμμα, λέγοντας ότι ή θα γίνει «σωστά» η μετάφραση (όπως έγινε στην περίπτωση του «Οδυσσέα» του Τζέιμς Τζόυς, λόγου χάρη) ή θα ακυρώσουμε το συμβόλαιο.
Δούλεψα σ' όλη μου τη ζωή σαν μεταφραστής και ξέρω ότι το κείμενό μου είναι δυσκολομετάφραστο. Έχει μεγάλες φράσεις (μισή, μία ή και περισσότερες σελίδες η κάθε μία τους) και το τελευταίο «κεφάλαιο», τριάντα δακτυλογραφημένες σελίδες, είναι μία και μόνη «φράση».
Σ' αυτές τις μεγάλες φράσεις, τα μόνα σημεία στίξης είναι τα κόμματα, οι παρενθέσεις και οι παύλες. Αρκετοί Γάλλοι, μου είπανε ότι οι μεγάλες φράσεις- ça fait lourd.
Ο αφηγητής μου χρησιμοποιεί συχνά λέξεις και εκφράσεις όπως: «δηλαδή», «θέλω να πω», «μ' άλλα λόγια», «συνεπώς», «άρα». Μου λένε ότι μια τέτοια επανάληψη ça ne se dit pas en français. Φυσικά δεν λέγεται ούτε στα ελληνικά. Τα λογοτεχνικά κείμενα δε "λέγονται" σε καμία γλώσσα.
Δεν ξέρω αν θα σας ενδιέφερε να καταπιαστείτε με τη μετάφραση του κειμένου μου κάτω από αυτούς τους όρους. Μια τέτοια «πιστότητα» είναι πιθανόν να σας φαίνεται υπερβολική απαίτηση εκ μέρους μου. Σημειώστε ότι δεν έχω καθόλου την αξίωση να διατηρηθεί και η σύνταξή μου. Δε γυρεύω καθόλου μια μετάφραση κατά λέξη. Κάθε λέξη είναι σήμα και πολλές φορές είναι αδύνατο να βρεθεί το ίδιο σήμα στην ξένη γλώσσα, γιατί απλούστατα δεν υπάρχει. Μπορούμε όμως να αποδώσουμε την κάθε λέξη με δύο ή περισσότερα ξένα σήματα, ή και με μιά ολόκληρη φράση. Επίσης, δεν έχω αντίρρηση να μειωθούν τα υπάρχοντα σημεία στίξεως, δεν δέχομαι όμως να προστεθούν άνω τελείες, ή δύο τελείες, ή παράγραφοι εκεί που δεν υπάρχουν, δεν δέχομαι δηλαδή να κοπούν σε δύο ή περισσότερα κομμάτια οι φράσεις μου.
Για την περίπτωση που παρ' όλα αυτά θα θέλατε να δοκιμάσετε, σας στέλνω την αρχή του τελευταίου «κεφαλαίου». (Αν είχα δακτυλογράφο θα σας έστελνα όλο το βιβλίο. Μου έμεινε όμως μόνο το χειρόγραφο και χτύπησα τώρα τις πέντε σελίδες στη μηχανή).
Εσωκλείω ένα σημείωμα που είχα δώσει στις εκδόσεις Γκαλλιμάρ, για να δείτε περί τίνος πρόκειται (καθώς και δύο γράμματα του Γιάννη Ρίτσου). Σας στέλνω και το βιβλίο μου "Ποιήματα 1941-1971", να δείτε προηγούμενη εργασία μου.
Αν μεταφράσετε τις πέντε σελίδες του «Κιβωτίου» κι αν η μετάφραση θα είναι όπως την θέλω κι αν μέχρι τότε οι εκδόσεις Γκαλλιμάρ δεν αποφασίσουν να ακυρώσουν το συμβόλαιο, θα τους προτείνω το δείγμα γραφής σας κι αν κρίνουν ότι ça ne fait pas lourd et ca ne se dit en français, θα διαπραγματευτείτε μαζί τους πια τους όρους με τους οποίους θα αναλάβετε να αποδώσετε στα γαλλικά ολόκληρο το βιβλίο μου.
Ελπίζοντας να έχω σύντομα μια απάντησή σας, σας χαιρετώ πολύ φιλικά.
(Υπογραφή)
*Η Colette Lust που μετέφρασε το «Κιβώτιο» στη γαλλική έκδοση, είναι καθηγήτρια της νεοελληνικής γλώσσας και διευθύνει το ελληνικό τμήμα του Πανεπιστημίου της Λυών.
Από το Περιοδικό Η Λέξη, τεύχος 77
**Το βιογραφίκο της Colette Lust δίνεται έτσι από το περιοδικό, Πιθανότατα ο ενεστώτας χρόνος που χρησιμοποιείται, σήμερα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Καλή χρονιά, Χρήστο.
Πρώτα-πρώτα μια διόρθωση: Στην προτελευταία παράγραφο δεν γράφει ça ne fait pas lourd et ca ne se dit en français αλλά ça ne fait pas lourd et ca se dit en français.
Καλό θα ήταν ο συγγραφέας να μιλά κάθε γλώσσα στην οποία θα μεταφραστεί το έργο του, αλλά είναι μάλλον ανέφικτο. Εκτός αυτού πολλές μεταφράσεις γίνονται μετά το θάνατο του συγγραφέα αποκλείοντας τη συνεργασία με το μεταφραστή. Έστω κι έτσι όμως ενίοτε γίνονται θαύματα (π.χ. Αλεξάνδρου- Ντοστογιέφσκι).
Από αυτή την επιστολή μου αρέσει ιδιαίτερα το εξής κομμάτι:
Ο αφηγητής μου χρησιμοποιεί συχνά λέξεις και εκφράσεις όπως: «δηλαδή», «θέλω να πω», «μ' άλλα λόγια», «συνεπώς», «άρα». Μου λένε ότι μια τέτοια επανάληψη ça ne se dit pas en français. Φυσικά δεν λέγεται ούτε στα ελληνικά. Τα λογοτεχνικά κείμενα δε "λέγονται" σε καμία γλώσσα.
Φανερώνει μία από τις μεγαλύτερες αρετές του μυθιστορήματος.
Για τη γλώσσα του κειμένου είχε γράψει ο Δ.Ν Μαρωνίτης (η κριτική εμφανίζεται στο οπισθόφυλλο):
Το θεματικό του πλαίσιο (ο εμφύλιος μετακατοχικός πόλεμος), το πολτικό του πρόβλημα (η οδυνηρή απορία μπροστά στην υποκειμενική ασυνέχεια των γεγονότων και στην αντιειμενική τους διαλεκτική), η ανθρώπινη παθολογία (η σύγκρουση δηλαδή της βιολογικής με την ιστορική κλίμακα), όλα αυτά και πολλά-πολλά μαζί εδώ δεν προϋπάρχουν· γεννιούνται με τη γλώσσα του κειμένου: Λόγος νεωτερικός, γνήσια πεζογραφικός που συστρέφεται, συμπτύσσεται και αναπτύσσεται γύρω από το χαμένο και το αναζητούμενο κέντρο, το οποίο προσδιοριζεται και αποδείχνεται γόνιμος σπόρος.
Ακριβώς αυτός ο τρόπος έκφρασης σήμερα κατηγορείται ως στρυφνός.
Ασχολίαστο.
Που θα πει, "εγώ, ο Νίκος Δήμου, δημοσιογράφος, τηλεπαρουσιαστής, συγγραφέας, διαφημιστής, ποιητής, στοχαστής (;), φωτογράφος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, (επίδοξος) πολιτικός, μπλόγκερ, αρθρογράφος freepress, εξομολόγος, και δενξερωγωτιάλλο, είμαι καλλιεργημένος και δεν θα αξιολογούσα τόσο ψηλά το "Κιβώτιο", και κάτι άλλοι καλλιεργημένοι μού εξομολογήθηκαν ότι ούτε που το τελείωσαν."
Η επίκληση της "μαρτυρίας" των τρεχαγύρευε ποιων, καθιστά άκρως αξιόπιστη την κριτική του. Που εμπιστευτικά τού το εξομολογήθηκαν αλλά αυτός το δημοσιεύει στην Lifo.
Ξέχασε να συμπληρώσει "Παρακαλούνται οι αναγνώστες της Lifo, να μην το πουν πουθενά, γιατί μου το εξομολογήθηκαν εμπιστευτικά - Ευχαριστώ".
Επί της ουσίας, του σχολίου σου, ναι, είναι ανέφικτο να ελέγχονται από τον λογοτέχνη όλες οι μεταφράσεις (ή, πιο σωστά, η πιστή μεταφορά τους σε μια ξένη γλώσσα) του έργου του, για τους λόγους που επισημαίνεις. Ξέρεις, οι συζητήσεις γύρω από την μετάφραση με ενδιαφέρουν πολύ, αν και δεν έχω σχέση με το επάγγελμα. Και αυτές τις μέρες, που έχω δώσει κάποια κείμενα και ποιήματα για μετάφραση (από μία βαλκανική γλώσσα) ξαναγυρίζει στο μυαλό μου μια παλιά απορία. Όταν ο μεταφραστής κατέχει καλώς τις δύο γλώσσες (γιατί έχω δει και "μεταφραστές" που "μεταφράζουν" χωρίς να κατέχουν την γλώσσα του πρωτοτύπου!), πέρα από το πνεύμα του λογοτέχνη (πράγμα σπάνιο πια με τόση παραγωγή), πότε έχουμε καλύτερο αποτέλεσμα; Όταν η μητρική γλώσσα του μεταφραστή είναι η γλώσσα από την οποία μεταφράζει, ή η γλώσσα στην οποία μεταφράζει;
Για τη μετάφραση -εγώ να δεις πόσο άσχετος με τον κλάδο είμαι!- πιστεύω ότι κρίνεται στη γλώσσα της. Δηλ. στη γλώσσα που θα την διαβάσουν οι αναγνώστες. Πρόσεξε αυτό που λέει ο Αλεξάνδρους: "Κάθε λέξη είναι σήμα και πολλές φορές είναι αδύνατο να βρεθεί το ίδιο σήμα στην ξένη γλώσσα, γιατί απλούστατα δεν υπάρχει. Μπορούμε όμως να αποδώσουμε την κάθε λέξη με δύο ή περισσότερα ξένα σήματα, ή και με μιά ολόκληρη φράση."
Γι' αυτό πιστεύω ότι καλύτερο αποτέλεσμα υπάρχει όταν ο μεταφραστής έχει ως μητρική του γλώσσα αυτή στην οποία μεταφράζει.
[Βέβαια η ερώτηση είναι πολύ δύσκολη για να απαντηθεί έτσι απλά. ίσως να είναι και ρητορική. Αλλά είπα να κάνω μια προσπάθεια :-)]
» Δημοσίευση σχολίου