ο Στρατής Τσίρκας προς τον Μιχάλη Μ. Παπαϊωάννου
Αγαπητέ μου Μιχάλη,
Το πολυπόθητο γράμμα σου έφτασε προχτές (Δευτέρα) κι η εξήγηση της σιωπής σου μ’ έκανε να κάνω τη μελαγχολική σκέψη πως η επικοινωνία μαζύ μου δεν σου προσφέρει τίποτα, αλλοιώς θα την επιδίωκες με περισσότερη επιμονή σε στιγμές ψυχικής ξηρασίας όπως αυτή που πέρασες. Μελέτησα προσεχτικά την πρότασή σου να ζητήσω αλλού την επικοινωνία που πραγματικά μου χρειάζεται και τελικά την απόριψα! Θα μπορούσα ν’ αναπτύξω σχέσεις συχνής αλληλογραφίας με το Λεβάντα ή το Βουρνά λ.χ. για να έχω κάπου κάπου τα φιλολογικά νέα της Αθήνας. Μα δεν είναι αυτό που χρειάζομαι. Xρειάζομαι ένα φίλο, το φίλο μου, για να μη νιώθω τόσο μόνος στον κόσμο. Άλλοτε είχα το Θοδόση μα ήρθε η κατάρα του αιώνα μας κι έβαλε πολλές θάλασσες ανάμεσά μας. Είναι αδύνατο να φανταστείς το ψυχικό μου βάσανο αυτούς τους δυο μήνες. Δεν είναι μόνο η έλλειψη συντροφιάς, κουβέντας, ανταλλαγής με τον μόνο άνθρωπο που εμπιστεύομαι. Ήταν κι η αγωνία γιατί δε μου γράφεις. Χίλια πράματα περνούσαν από το νου μου, χίλιοι φόβοι, που μου δέναν τα χέρια και δεν τολμούσα να γράψω σε γνωστούς για να ρωτήσω. Άλλοτε παρηγοριόμουν με τη σκέψη πως στο γράψιμο κάποιου βιβλίου θάχες ριχτεί και γι’ αυτό δεν άδειαζες – κι αυτό, την πίκρα του, τη δεχόμουν με χαρά, σαν το φόρο που έπρεπε να πληρώσω για να βγει κάτι καλό από σένα. Πρόστεσε σ’ αυτά τη νευρική ένταση που περνάω από καιρό, από τότε που άρχισε τις επιθέσεις του ο Μαλάνος. Έχω πίσω μου μια συμορία από σκυλιά που γαυγίζουν – μέρα παρά μέρα κάτι θα γράφει σκεπασμένα ή φανερά ο Ταχυδρόμος (δεν σου τα στέλνω όλα), κάτι θα μου πουν «εμπιστευτικά» οι άσπονδοι φίλοι' αφού διάλεξα τη στάση της αξιοπρεπούς σιωπής θα ήταν βλακεία να την εγκαταλείψω τώρα. Μα πάντα μου χρειάζεται ο φίλος: για να ξεσκάω. Τέλος η σιωπή σου μ’ έκοψε κι από τη «Λέσχη»: κυκλοφόρησε από το τέλος του Δεκέμβρη, δυο τρεις κουβέντες κι ύστερα η σιωπή! Γιατί; Πολύ νόμιμα έβαζα στο νου μου αυτό: Έτσι δεν πρέπει να συμβαίνει μ’ ένα αποτυχημένο βιβλίο, που οι φίλοι του συγγραφέα δεν τολμούν να του το πούνε κατάμουτρα; Αυτό ήταν αρκετό για να μου κόψει τον ενθουσιασμό – και το καινούριο μυθιστόρημα που γράφω σταμάτησε στο δεύτερο κεφάλαιο και πια δεν προχώρησε!
Νομίζω πως μια σελίδα κλάψες είναι αρκετή, πρωτομαρτιάτικο! Ας έρθουμε στα τρέχοντα και ζέοντα ζητήματα.
Σου εύχομαι δύναμη για να τελειώσεις με τον πέμπτο τόμο της Ανθολογίας μέσα στο Μάρτη. Πολύ λυπήθηκα που δεν τελείωσες τη δουλειά για το Δημοτικό Τραγούδι. Θα το θεωρώ σαν μια προσωπική μου ήττα ώς τη μέρα που θα το δω τυπωμένο. Τι διάολο δεν τη χόρτασες τη ζωή της Αθήνας, δεν έχεις παλουκωμό σπίτι σου; Καταλαβαίνω το τραύμα, τη δίψα ζωής, που σου αφήσανε τα χρόνια της εξορίας. Μα ώς πότε πια; Θα μου πεις: ωραία τα λες εσύ, ξεχνάς το μόχθο για το ξεροκόμματο; Δεν τον ξεχνάω. Αυτό που θέλω να πω είναι πως τον καιρό και την ενέργεια για να τελειώσεις τα βιβλία σου θα πρέπει να πρέπει να παίρνεις από την ψυχαγωγία σου, από τη διασκέδασή σου, από τον ύπνο σου. Τι να κάνουμε αφού δε γενηθήκαμε Δυτικοευρωπαίοι για να πλερωνόμαστε αδρά την πνευματική μας εργασία;
Η Επιθεώρηση Τέχνης δεν ήρθε ακόμη. Ανυπομονώ να διαβάσω την απάντησή σου στον Πορφύρη και να σου γράψω. Αν οι φίλοι με σκεφτούν ίσως μου ταχυδρομήσουν το αντίτυπό μου – που θα φτάσει ποιος ξέρει πότε! Ο Ιωάννου δεν έλαβε αντίτυπα μέχρι στιγμής. Κι αφού βρισκόμαστε στο θέμα Επ. Τεχ. ας τελειώνω: Καταλαβαίνω την υποχρέωση που έχω να τους στείλω συνεργασία. Μα δεν έχω τίποτα έτοιμο, εκτός από τη μελέτη για το Σατραπεία, που, μεταξύ μας, δεν σε βλέπω να σ’ ενθουσιάζει. Ο Βουρνάς έβαλε βέτο: όχι άλλα περί Καβάφη και Μαλάνου. Αν όμως μου δημοσιεύαν αυτό, θα κέρδιζα λίγον καιρό για να γράψω με την ησυχία μου ένα διήγημα για το τεύχος του Μάη λ.χ. Είχα το θέμα και προχτές νόμιζα πως θα το έγραφα μα η κατάσταση του σπιτιού (ο Τάκης, γρίπη του Κωστή, της Αντιγόνης και μένα) μου έδιωξε τη διάθεση. Πάντως αν δέχονταν να δημοσιέψουν τη Σατραπεία θα πρέπει να τους στείλω εγώ χειρόγραφο με τις τελευταίες διορθώσεις που δεν υπάρχουν σ’ αυτό που κρατάς. Άλλη εργασία (στα σκαριά) είναι Ράσκιν και Καβάφης, μα θέλει καιρό. Άλλη: το μυθιστόρημα που γράφω, δηλαδή τίποτα!
Αν θέλανε πρωτότυπη ύλη δεν είχαν παρά να δημοσιέψουν το μεγάλο ποίημα του Θοδόση (για τον Εργάτη). Μα βλέπω πως το βέτο εξακολουθούν να το κρατούν οι εστέτ!
Και τώρα: κριτική για τη «Λέσχη» . Αν ρωτήσεις τι ποθεί η καρδιά μου θα σου έλεγα: να γράψει ο Τάσος για την κυριακάτικη εφημερίδα, και να γράψει ο Ραυτόπουλος για την Ε.Τ. Έχω μια προτίμηση για το Ραυτόπουλο και περισσότερη χαρά θα μου έδινε μια κριτική του (έστω και αρνητική) παρά μια ενθουσιαστική του Τάσου. Είναι, πες το, ένα βίτσιο μου αυτό, που πρέπει να μου το συγχωρήσεις – και προπαντός να το κρατήσεις μεταξύ μας.
Πήρα για τη Λέσχη γράμμα του Λεβάντα – ενθουσιασμένος! Θα γράψει λέει στο πειραιώτικο περιοδικό «Το Αύριο». Ο θεός να μας φυλάει από τις εγκωμιαστικές συμβατικότητες –βλέπε και Φουριώτη. Πήρα γράμμα από τον Σαντορινιό (παληό φιλαράκο, που αγόρασε μόνος του το βιβλίο) και τον Φρυδά (μεταφρ. στα γαλλικά του Καζαντζάκη). Τους άρεσε το βιβλίο με μικρές επιφυλάξεις. Αυτό είναι όλο.
Έλαβα δυο αντίτυπα της ανθολογίας ελληνικής πεζογραφίας στα γερμανικά (Antegone lebt το λένε) φροντίδα Μέλπως και Χατζή. Ωραία έκδοση. Μου βάλανε το Δύσκολοι Δρόμοι (με την κουτσή) και του Ν. Νικολαΐδη «Το χωριό χωνεύεται». Απορώ πώς οι εφημερίδες της Αθήνας δεν έγραψαν τίποτα για τούτη την Ανθολογία. Αν σ’ ενδιαφέρει να σου γράψω τουλάχιστο τον πίνακα περιεχομένων.
Για τον Παπαδιαμάντη – Χαλβατζάκη – Αυγέρη – Μαλάνο. Μάλιστα! Σωστά τα λες. Από μέρες ψάχνω το βιβλίο σου για τον Παπαδιαμάντη και δεν το βρίσκω. Βρίσκω όλα τα άλλα (Γιαννόπουλο – να μια ευκαιρία τώρα που ο Γαλαξίας έβγαλε κάποιο αγγούρι, να ξαναθυμίσει κάποιος τις θέσεις σου – Βάρναλη, Περαιβό κλπ.) Έχω την υποψία πως το βιβλίο σου περί Παπαδιαμάντη μου το κρατάει ο Χαλβατζάκης. Βρε τον ασυνείδητο κλέφτη! Είδες με τι προστυχιά σε προσπερνάει; Όλα αυτά έπρεπε να γραφτούν – και ποιος άλλος από μένα θα μπορούσε να τα πει καλύτερα; Ξαναστείλε μου σε παρακαλώ τον Παπαδιαμάντη σου.
Βάρναλης: Δεν μου έγραψε. Πρόσεξε τούτο: Ο Χαλβατζάκης αφού τύληξε τον Αυγέρη τώρα πάει να τυλήξει από σπόντα και το Βάρναλη. Απόδειξη: Δημοσίεψε ευμενέστατη κριτική –κάθε άλλο παρά κριτική– για το Κόρη της Εύας. Θα δεις πως θα πετύχει. Αφού διάλεξε το δρόμο της συναλλαγής και της κολακείας θα πετύχει! Το άρθρο του Μαλάνου στην Καθημερινή για τον Παπαδιαμάντη του, όταν με ρώτησαν το χαραχτήρισα έτσι: Τα τριάκοντα αργύρια.
Μου μένει το θέμα του Τάκη: Ναι, έχει και ψυχικό κλονισμό. Η υγεία του εδώ χειροτέρεψε. Τον περιποιούμαστε όσο μπορούμε. Δε βγαίνει, μιλάει λίγο, έχει αϋπνίες και εφιάλτες. Είδα τις τελευταίες του ακουαρέλλες: Πολύ δυνατές. Τελειώνει ο Τάκης, και τελειώνει μέσα σ’ ένα τραγικό αποκορύφωμα μεγάλης και δυνατής τέχνης. – Αντιγόνη, Κωστής τώρα είναι καλά. Φιλιά στη Μαρία – παραλίγο να της έγραφα.
Σε φιλώ
Γιάννης
Υ.Γ. Για τη Ν. Εποχή και τον πρόλογο στον Καβάφη, και γω τρόμαξα όταν το διάβασα. Ε, τι να γίνει, περαστικά να είναι.
Υ.Υ.Γ. Ακόμα δεν τυπώθηκε κατάλογος Παροραμάτων της Λέσχης; Να τον τυπώσω εδώ και να τους τον στείλω; – Για την κίνηση μη φοβάσαι. Θα έρθει μέρα…
Aπό το αρχείο του Ε.Λ.Ι.Α.
αναδημοσίευση: polymnia.lit.auth.gr
- η τελευταία φωτογραφία, με τους Μ. Παπαϊωάννου, Κ. Βάρναλη
και Σ. Τσίρκα , είναι από το ΒΗΜΑ
* Στην επιστολή ο Στρατής Τσίρκας υπογράφει με το όνομά του, Γιάννης (Χατζηαντρέας).
Ετικέτες ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ 2, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ p.
» Δημοσίευση σχολίου