o Τάκης Σινόπουλος προς τον Δανιήλ (Παναγόπουλο)
Αθήνα 19 Αυγούστου, πρωί [1971]
Αγαπητοί μου Δανιήλ και Τερέζα, σκεφτόμουν να σας έγραφα ένα μεγάλο γράμμα τις πρώτες μέρες που η Μαρία κι εγώ γυρίσαμε από τα Παρίσια, όμως με πήρε ο στραβός κατήφορος, οι αποφάσεις πήγαιναν περίπατο από μέρα σε μέρα, τελικά αρχίζω σήμερα και ένας Θεός ξέρει αν θα τελειώσω αυθημερόν. Ήδη διακόπτω λόγω αφίξεως ασθενούς.
Συνεχίζω μετά 15 λεπτά. Σας έλεγα λοιπόν: η Μαρία κάθε μέρα σχεδόν κάνει το μάθημά της της οδηγήσεως, αποφάσισε για καλά να γίνει σοφερίνα, εγώ βραδυκίνητος και πολυάσχολος θ' αρχίσω σήμερα τελικά, μολονότι σηκώθηκα και κακόκεφος και η μέση πιασμένη δεν μ' αφήνει να ησυχάσω. Όλη μου η κούραση ξεσπάει συνήθως σ' αυτή τη μέση. Εκείνο βασικότερα που με απασχολεί και μου τρώει το χρόνο είναι η απόφαση να τελειώνω με τις διορθώσεις των ποιημάτων μου και να βάλω εμπρός για το τύπωμα. Είναι δύο βιβλία που ετοιμάζω διαφορετικού περιεχομένου μονάχα που μ' έχει πιάσει όπως συνήθως το ψειριδικό πνεύμα και παλεύω με τις λέξεις προσπαθώντας να πετύχω την ποιότητα και τον ρυθμό που θέλω. Κάθε διόρθωση φέρνει την άλλη διόρθωση, αρχίζω ύστερα τα σβησίματα και τα ξαναγραψίματα και το πράγμα δεν έχει τέλος. Όλα αυτά μέσα σ' ένα πλήθος υποχρεώσεων.
Πέραν αυτών υπάρχει και η κατάσταση του γέρο-Σεφέρη, ο οποίος έφτασε στο νυν και αεί αρκετές φορές. Προχτές το απόγευμα εγχειρίστηκε για δεύτερη φορά -ήταν το βράδυ που σας τηλεφωνήσαμε. Χρειάστηκε πολλές μεταγγίσεις αίματος γιατί είχε πάθει απ' το πρωί μεγάλη αιμορραγία. Τρέξαμε και φροντίσαμε όλοι. Η κατάσταση ήταν απελπιστική. Τελικά ο γέρος τη γλύτωσε, μέχρι χθες το βράδυ ήταν καλύτερα. Ωστόσο τίποτα δεν είναι σίγουρο θετικό, δεν αποκλείεται να παρουσιάσει πάλι επιπλοκές. Ο Λουμιώτης είναι στις δόξες του φυσικά. Πηγαινοέρχεται προσφέροντας συνεχώς υπηρεσίες συχνά χρήσιμες, συχνά άχρηστες, είναι ωστόσο συγκινητικός. Τα τηλεφωνήματα πάνε κι' έρχονται ανάμεσα σε διαφόρους φίλους κι' η προσφορά αίματος από πολλούς ανθρώπους μαζί ήτανε μία ωραία εκδήλωση συμπαράστασης σ' αυτόν τον συνεχή κίνδυνο. Όπως, μέσες άκρες σού είπε από το τηλέφωνο ο Λουμιώτης, η κυρία Μαρώ πήρε το τηλεγράφημά σας. Έχει στο μεταξύ λάβει ένα πλήθος απ' όλον τον κόσμο. Όμως αυτή ξημεροβραδιάζεται στον «Ευαγγελισμό» και με την συνεχή αγωνία που έχει δεν μπόρεσε να ευχαριστήσει κανέναν. Αυτό θα γίνει αργότερα, όταν τα πράγματα, πρώτα ο Θεός, πάνε καλά για τον ποιητή. Στην Αθήνα και σ' όλη την Ελλάδα κάνει φοβερή ζέστη, ο Πύργος κατά πληροφορίες από Παυλόπουλο, κυριολεκτικά ήταν ανυπόφορος. Ωστόσο για μας η θάλασσα παραμένει μία χίμαιρα. Η Μαρία έφυγε προχτές Σαββατοκύριακο για το Αίγιο -είχε τη γιορτή της- και κάπως ευχαριστήθηκε ήλιο και μπάνιο -συνεχώς παραπονιέται, με το δίκιο της, πως δεν χόρτασε, δεν ψήθηκε αρκετά φέτος, τι να πω εγώ που έμεινα άψητος σαν γαλλικό μπιφτέκι; Αλλά βλέπεις τα νιάτα κι' η θάλασσα έχουν ιδιαίτερες σχέσεις, που εμείς λίγο-λίγο τις ξεχνάμε.
Σήμερα η μέρα είναι φοβερή, ο αέρας ασταμάτητος από τη νύχτα ξερίζωσε δέντρα, έσπασε τζάμια και πόρτες, το σπίτι είναι γεμάτο χώματα, όσο να κλείσει κανείς. Το πράγμα είναι εκνευριστικό. Τώρα φεύγω για επισκέψεις έξω. Θα συνεχίσω αργότερα. Ιδού λοιπόν ξανά: περιμένοντας να 'ρθει ο καθηγητής μου της οδηγητικής αυτοκινητιστικής τέχνης -συνεχίζω, ελπίζω να μην με βρεις φλύαρο. Προχτές το βράδυ ήμαστε με τον Σαββίδη. Η Μαρία σύμφωνα με την υπόσχεσή της του κόλλησε για το γνωστό θέμα. Η απάντηση ήταν απογοητευτική. Η χορηγία Ford δίνεται μόνο σε Έλληνες που βρίσκονται μέσα στην Ελλάδα. Οι Έλληνες του εξωτερικού αποκλείονται χωρίς συζήτηση. Όχι μόνο δεν δίνουν σε Έλληνες του εξωτερικού αλλά ούτε για υποτροφία για να πάνε στο εξωτερικό.
Έτσι το θέμα παραμένει για ευθετότερους αλλά απροσδιόριστους καιρούς αν υπάρξουν τέτοιοι. Λυπηθήκαμε για τον αποκλεισμό αυτόν, πολύ περισσότερο που ο Σαββίδης έβλεπε ευνοϊκά την δουλειά σου και νομίζω θάκανε το παν για να πάρεις τη χορηγία αν ήσουν εδώ. Μάλιστα, πριν η Μαρία του ειπεί για ποιον ενδιαφερόταν, κατάλαβε πώς ήσουν εσύ. Ας είναι. Δεν κερδίσαμε βέβαια, αλλά δε χάσαμε και τίποτα γι' αυτήν την κρούση που έγινε.
Πλέον των άλλων εγώ έχω μπερδευτεί αρκετά με την καινούργια έκδοση των «κειμένων» που προγραμματίζεται για τέλη Σεπτεμβρίου ή αρχές Οκτωβρίου. Ελπίζω να 'ναι ένας καλός τόμος, έχει καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια.
Αγαπητέ Δανιήλ και αγαπητή Τερέζα
Μια απ' τις πιο καλές αναμνήσεις μου απ' το Παρίσι, είναι φύσεως γαστριμαργικής: οι φακές κι οι μελιτζάνες, παρά το μπόλικο λάδι που καταναλώνεται στην κατασκευή -ελπίζω μια άλλη φορά να τα καταφέρω καλύτερα, ωστόσο οι ελληνικές-οι αργίτικες μελιτζάνες είναι νομίζω πιο νόστιμες, το ίδιο και τα κρεμμύδια. Τα γαλλικά κρεμμύδια -ελπίζω να μην διαμαρτυρηθεί η Τερέζα- είχαν κάτι από πράσσο, δεν ξέρω. μπορεί να κάνω λάθος, άλλη έντονη ανάμνηση είναι όχι τόσο το Carillon όσο το σπίτι των νεκρών της πανούκλας, δίπλα στο Saing-Maclou στη Rouen. Φυσικά δεν ξεχνάμε και το χωριό της κυρίας Μποβαρύ, η Μαρία κάθισε και ξαναδιάβασε το μυθιστόρημα, ενώ εγώ ξεφύλλιζα με πάθος τα γαλλικά μου βιβλία και περιοδικά. Άλλη όμορφη ανάμνηση είναι η βόλτα στο marché de puces, τα ατελείωτα μαγαζιά και τα ψώνια. Εμένα μου έμεινε ανεκπλήρωτη επιθυμία εκείνη η όμορφη πέτρα που είδαμε στα Printemps, ίδια με την άλλη στο μαγαζί του Boulevard Saint-Michel. Εστοίχιζε 300 γαλλικά φράγκα που δεν μπορούσα να διαθέσω για ένα κέφι -αλλά ήτανε μονάχα κέφι; Ωστόσο προγραμματίζω την αγορά της μιαν άλλη φορά, όταν υπουργού των οικονομικών επιτρέποντος και ΙΚΑ ταυτόχρονα, μπορέσουμε να ξαναταξιδέψουμε στα Παρίσια.
Το βράδυ στο σπίτι σας με τους Βασιλικούς και τον Μαυρομάτη ήταν πάλι έξοχο. Ο Μαυρομάτης μού άρεσε σαν τύπος -τον Βασιλικό - καλά - τον ήξερα- λοιπόν να δώσεις πολλούς χαιρετισμούς στον Μαυρομάτη με την πρώτη ευκαιρία. Κι ας μη με παρεξηγεί για τη φλυαρία της πρώτης συναντήσεως, ήταν τόσα πολλά που είχα να εξηγήσω και να πληροφορήσω.
Διέκοψα μία ώρα για το μάθημα οδηγήσεως. Τώρα είμαι πάλι μπροστά στο γραφείο μου και θυμάμαι την ...Λωράνς. Ίσως γιατί παραπάνω έκανα λόγο περί φλυαρίας. Τι κάνει αυτή η ψυχή; Πού βρίσκεται τώρα; Πολύ θα ήθελα να την είχαμε ιδεί στο Παρίσι, πολύ με βοήθησε να ελευθερωθώ από το κόμπλεξ της γαλλιστί ομιλίας μου, που με πιάνει συχνά και μου γίνεται αληθινός γλωσσοδέτης.
Καιρός να τελειώσω. Ακόμα μια φορά αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω την Τερέζα και εσένα για την όμορφη και εγκάρδια φιλοξενία σας. Ήταν το ωραιότερο που αποκομίσαμε η Μαρία κι εγώ απ' αυτό το ταξίδι και δεν θα το ξεχάσουμε. Συγχωρήστε μας αν κάποτε σας κουράσαμε μπλεγμένοι κάθε τόσο στα πόδια σας, με το πήγαινε-έλα, τα προβλήματα μας τις σκοτούρες μας. Η Μαρία λυπάται που δεν ανέβηκε στον Πύργο του Άιφελ και δεν έκανε κρουαζιέρα στα λασπόνερα του Σηκουάνα. Εγώ θυμάμαι έντονα τα πολλά έργα του G. Rouanet στο «Musée de l'homme.
Φιλιά και στους δυο σας
Τάκης
Από τον Μανδραγόρα, τχ. 45
Δεκέμβριος 2011
η πρωτότυπη φωτογραφία είναι από τον ιστότοπο του Ιδρύματος "Τάκης Σινόπουλος" (elpenor.gr)
Ετικέτες ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ 4